ਪੰਜਾਬ ਕਿੱਥੇ ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ ‘ਤੇ ਹੈ: ਇੱਕ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ
ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਆਕਾਰ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਈ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ “ਭਾਰਤ ਦੀ ਅੰਨਦਾਤਾ” ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦੇਸ਼ ਦੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸੁਰੱਖਿਆ, ਫੌਜੀ ਤਾਕਤ, ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੇ ਵਿਕਾਸ, ਖੇਡ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਇਸਨੂੰ ਦੂਜੇ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਆਰਥਿਕ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਅਤੇ ਨੀਤੀਗਤ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਤਰੱਕੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਪੰਜਾਬ ਅਜੇ ਵੀ ਕਈ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ ‘ਤੇ ਹੈ ਜਾਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਹੈ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ ‘ਤੇ ਹੈ, ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਜੋ 1960 ਅਤੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਈ ਹੈ। ਅੱਜ ਵੀ, ਜਦੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰਾਜਾਂ ਨੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਪੰਜਾਬ ਕਣਕ ਅਤੇ ਝੋਨੇ ਵਰਗੇ ਮੁੱਖ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੈਦਾਵਾਰ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁੱਲ ਭੂਮੀ ਖੇਤਰ ਦਾ ਸਿਰਫ਼ 1.5% ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਅਕਸਰ ਕੇਂਦਰੀ ਅਨਾਜ ਪੂਲ ਲਈ ਖਰੀਦੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕਣਕ ਦੇ 35-40% ਅਤੇ ਚੌਲਾਂ ਦੇ 25-30% ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਕੋਈ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਆਕਾਰ ਬਨਾਮ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇ ਇਸ ਅਨੁਪਾਤ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦਾ। ਸਿੰਚਾਈ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਹੈ, 98% ਤੋਂ ਵੱਧ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਜ਼ਮੀਨ ਸਿੰਜਾਈ ਅਧੀਨ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਸਨੂੰ ਸਾਰੇ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਿੰਚਾਈ ਕਵਰੇਜ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਅੱਜ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਭਾਰਤੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੈਨਾਵਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ ‘ਤੇ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਬਿਹਾਰ ਜਾਂ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ, ਪਰ ਫੌਜ, ਜਲ ਸੈਨਾ ਅਤੇ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤਤਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਪੰਜਾਬੀਆਂ – ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖਾਂ – ਨੂੰ ਪਰਮ ਵੀਰ ਚੱਕਰ ਸਮੇਤ ਕੁਝ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਬਹਾਦਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ ਹਨ, ਜੋ ਬੇਮਿਸਾਲ ਬਹਾਦਰੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਅਤੇ ਮੋਗਾ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੈਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰਤੀ ਹਜ਼ਾਰ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਮਾਪਣ ‘ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨੰਬਰ ਇੱਕ “ਸੈਨਿਕ-ਉਤਪਾਦਕ ਰਾਜ” ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਐਨਆਰਆਈ ਤਾਕਤ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਪਹਿਲੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਹਨ, ਜਿਸਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਨ 12-15% ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਕੈਨੇਡਾ, ਯੂਕੇ, ਇਟਲੀ, ਅਮਰੀਕਾ, ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਅਤੇ ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਬਹੁਤ ਸਫਲ ਹਨ। ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀ ਘਰ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਪੈਸੇ ਭੇਜਣ ਵਿੱਚ ਮੋਹਰੀ ਸੂਬਾ ਬਣਾਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੇਂਡੂ ਆਮਦਨ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨਿਵੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡ ਅਕਸਰ ਐਨਆਰਆਈ ਯੋਗਦਾਨਾਂ ਕਾਰਨ ਜੀਵਨ ਦੇ ਉੱਚਤਮ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਸੰਪਰਕ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਰਾਜਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਦੁੱਧ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਹਿਲੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਹੈ, ਇਸਦੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਡੇਅਰੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਕਾਰਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਦੁੱਧ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਲਗਾਤਾਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਔਸਤ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਹੈ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ, ਜੋ ਡੇਅਰੀ ਨੂੰ ਪੇਂਡੂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪ੍ਰਜਨਨ ਅਤੇ ਕੁਸ਼ਲ ਡੇਅਰੀ ਫਾਰਮਿੰਗ ਅਭਿਆਸਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਡੇਅਰੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਵਿੱਚ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵਿੱਚ, ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਜਾਂ ਇਸਦੇ ਨੇੜੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਖੇਡਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਹਾਕੀ, ਕੁਸ਼ਤੀ, ਕਬੱਡੀ, ਐਥਲੈਟਿਕਸ, ਵੇਟਲਿਫਟਿੰਗ ਅਤੇ ਮੁੱਕੇਬਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇੱਕ ਨੰਬਰ ਇੱਕ ਰਾਜ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਰਜੁਨ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜੇਤੂ, ਓਲੰਪੀਅਨ ਅਤੇ ਏਸ਼ੀਆਈ ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਤਗਮਾ ਜੇਤੂ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਰਾਜ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਬੱਡੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ ‘ਤੇ ਹਾਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਵਿਸ਼ਵ ਚੈਂਪੀਅਨ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ, ਰੇਲਵੇ ਐਥਲੀਟਾਂ ਅਤੇ ਪੇਂਡੂ ਅਖਾੜਿਆਂ ਨੇ ਹਰਿਆਣਾ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹੋਰ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੇਮਿਸਾਲ ਖੇਡ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਖੇਡ ਅਕੈਡਮੀਆਂ ਅਤੇ ਊਰਜਾਵਾਨ ਨੌਜਵਾਨ ਆਬਾਦੀ ਕਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਲਈ ਤਗਮੇ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਨੂੰ ਸਿਖਰਲਾ ਸਥਾਨ ਦਿੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।
ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਪੰਜਾਬ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਗੀਤ, ਭੰਗੜਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨੇਮਾ, ਸਿੱਖ ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਸ਼ਵ ਮਨੋਰੰਜਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਣੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਚਾਰਟ ‘ਤੇ ਹਾਵੀ ਹਨ, ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵਿਆਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਬੀਟ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਪ੍ਰਭਾਵ – ਕੈਨੇਡਾ ਤੋਂ ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਤੱਕ – ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ ਖੇਤਰੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦਾ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਕਵਾਨ, ਤਿਉਹਾਰ ਅਤੇ ਲੋਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਵੀ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ। ਇਹ ਰਾਜ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਪੇਂਡੂ ਸਿੱਖ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਖਰਤਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚੋਟੀ ਦੇ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਖਾਸ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਸਮਾਜਿਕ ਰੁਝਾਨਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਪੰਜਾਬ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਕੂਲੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ, ਪੇਂਡੂ ਸੜਕ ਸੰਪਰਕ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਆਰਥਿਕ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਪੇਂਡੂ ਘਰਾਂ ਨੂੰ 24×7 ਬਿਜਲੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹੋਰ ਰਾਜਾਂ ਨਾਲੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।
ਸਾਈਕਲਾਂ (ਲੁਧਿਆਣਾ), ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਸਮਾਨ (ਜਲੰਧਰ), ਹੌਜ਼ਰੀ ਅਤੇ ਕੱਪੜੇ, ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਰਗੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ, ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਚੋਟੀ ਦੇ ਉਤਪਾਦਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਲੁਧਿਆਣਾ ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਕੱਪੜਾ ਉਦਯੋਗ ਲਈ “ਭਾਰਤ ਦਾ ਮਾਨਚੈਸਟਰ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਜਲੰਧਰ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਖੇਡ ਸਮਾਨ ਨਿਰਯਾਤਕ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਜੋ ਗਲੋਬਲ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟਾਂ ਲਈ ਉਪਕਰਣ ਸਪਲਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਫੌਜੀ ਸੇਵਾ, ਐਨ.ਆਰ.ਆਈ. ਪ੍ਰਭਾਵ, ਡੇਅਰੀ ਉਤਪਾਦਨ, ਖੇਡਾਂ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜ ਨੇ ਮੁੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਨੰਬਰ-ਵਨ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਆਧੁਨਿਕ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਇਸਨੂੰ ਦੂਜੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਸਦੇ ਆਕਾਰ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
