ਪੰਜਾਬ ‘ਚ ਨਸ਼ਿਆਂ ਕਾਰਨ ਮੌਤਾਂ — ਲਗਾਤਾਰ ਵੱਧ ਰਹੀ ਚੁਣੌਤੀ
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਲਤ ਅਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਅਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਵੱਧ ਰਹੀ ਚੁਣੌਤੀ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਪਰਾਧ ਰਿਕਾਰਡ ਬਿਊਰੋ (NCRB) ਦੀ ਤਾਜ਼ਾ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ, ਸਾਲ 2023 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 89 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਓਵਰਡੋਜ਼ ਕਾਰਨ ਹੋਈ, ਜਦੋਂ ਕਿ 2022 ਵਿੱਚ ਇਹ ਗਿਣਤੀ 144 ਸੀ। ਮੌਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹਲਕੀ ਕਮੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਪੰਜਾਬ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਸ਼ਾ-ਓਵਰਡੋਜ਼ ਮੌਤਾਂ ਵਾਲੇ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰੇ ‘ਤੇ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਹਾਈਕੋਰਟ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਇੱਕ ਹਲਫਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਅਪ੍ਰੈਲ 2020 ਤੋਂ ਮਾਰਚ 2023 ਤੱਕ ਕੁੱਲ 266 ਲੋਕ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਓਵਰਡੋਜ਼ ਕਾਰਨ ਮਰੇ। ਇਸ ਹਲਫਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਸਾਲ-ਦਰ-ਸਾਲ ਮੌਤਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ—2020–21 ਵਿੱਚ 36 ਮੌਤਾਂ, 2021–22 ਵਿੱਚ 71, ਤੇ 2022–23 ਵਿੱਚ 159 ਮੌਤਾਂ ਦਰਜ ਹੋਈਆਂ। ਇਸੇ ਹਲਫਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾਵਾਰ ਤੋੜ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਮੁਤਾਬਕ ਬਠਿੰਡਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਜਿਲ੍ਹਾ ਰਿਹਾ, ਜਿੱਥੇ 38 ਮੌਤਾਂ ਦਰਜ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਵਿੱਚ 30, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਵਿੱਚ 19, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਰੂਰਲ ਵਿੱਚ 17 ਅਤੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿੱਚ 14 ਮੌਤਾਂ ਦਰਜ ਹੋਈਆਂ।
ਇਸ ਦੌਰਾਨ, 2024–2025 ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਨਵੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਹੈਲਥ ਡਿਪਾਰਟਮੈਂਟ ਦੇ Substance Abuse Monitoring System (SAMS) ਵਲੋਂ ਚੌਂਕਾਣ ਵਾਲੇ ਅੰਕੜੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ। ਜਨਵਰੀ 2024 ਤੋਂ ਅਪ੍ਰੈਲ 2025 ਤੱਕ ਸਿਰਫ਼ 16 ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ 782 ਓਵਰਡੋਜ਼ ਮੌਤਾਂ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਗਿਆਣਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਅੰਕੜੇ ਅਸਲ ਸੱਚਾਈ ਦਾ ਪੂਰਾ ਦਰਸਾਉਣ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਮਾਜਕ ਬਦਨਾਮੀ, ਗੁਪਤ ਰਵੱਈਆ ਅਤੇ ਮੌਤਾਂ ਦੇ ਗਲਤ ਦਰਜਾ-ਬੰਦੀ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ਰਿਕਾਰਡ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ। PGIMER ਦੇ ਕਈ ਹੇਲਥ ਵਰਕਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅਸਲੀ ਮੌਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੋ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾ ਵੱਧ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਨਸ਼ਿਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਹੀਰੋਇਨ ਜਾਂ ਹੋਰ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਓਵਰਡੋਜ਼ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਕੱਚੇ ਅਤੇ ਨਕਲੀ ਸ਼ਰਾਬ ਕਾਰਨ ਵੀ ਦਰਜਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। 2023 ਦੇ NCRB ਡਾਟਾ ਮੁਤਾਬਕ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 33 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਨਕਲੀ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਕਾਰਨ ਹੋਈ। ਯਾਦ ਰਹੇ ਕਿ 2020 ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਸ਼ਰਾਬ ਕਾਂਡ ਵਿੱਚ 121 ਲੋਕ ਜਾਨ ਗੁਆ ਬੈਠੇ ਸਨ।
ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਇੱਕ ਮੋਟਾ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ NDPS ਐਕਟ ਅਧੀਨ ਦਰਜ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੁਕੱਦਮਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਹੈ। NCRB 2023 ਮੁਤਾਬਕ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 11,589 NDPS ਕੇਸ ਦਰਜ ਹੋਏ, ਜੋ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਤੀਜੇ ਨੰਬਰ ‘ਤੇ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 7,785 ਕੇਸ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸਨ, ਜੋ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ 3,804 ਕੇਸ ਨਸ਼ਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ‘ਤੇ ਦਰਜ ਹੋਏ।
