ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਸਿੱਖ ਸ਼ਹੀਦੀ ‘ਤੇ ਕੋਰਸ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੇਗੀ: ਇਤਿਹਾਸਕ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਛੜੀ ਮਾਨਤਾ
ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਅਣਦੇਖੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਬਹਾਦਰੀ ਨੂੰ ਇਨਸਾਫ਼ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਦਮ ਚੁੱਕਦੇ ਹੋਏ, ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਹੁਣ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਅਕਾਦਮਿਕ ਸੈਸ਼ਨ ਤੋਂ “ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸ਼ਹੀਦੀ (1500-1765)” ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਅੰਡਰਗ੍ਰੈਜੁਏਟ ਕੋਰਸ ਪੇਸ਼ ਕਰੇਗੀ। ਇਹ ਨਵਾਂ ਕੋਰਸ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਹੈ ਜਦੋਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਅਕਾਦਮਿਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜੋ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ – ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਜਿਸਨੂੰ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਅਣਗੌਲਿਆ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਇਹ ਕੋਰਸ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਮਾਰਸ਼ਲ ਫੋਰਸ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਤੱਕ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕਰੇਗਾ। ਇਹ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰੇਗਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਮਾਣ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਕੁਝ ਸਭ ਤੋਂ ਡੂੰਘੇ ਕਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਹਿੱਸਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਬੇਮਿਸਾਲ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ‘ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਹੋਵੇਗਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮੁਗਲ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੱਤਿਆ, ਧਾਰਮਿਕ ਅਤਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਅਡੋਲ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਕੋਰਸ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਅਗਵਾਈ ਨੂੰ ਵੀ ਉਜਾਗਰ ਕਰੇਗਾ, ਜਿਸਨੇ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜਿੱਤਾਂ ਵੱਲ ਲੈ ਗਏ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ।
ਇਹ ਅਕਾਦਮਿਕ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਸਿਰਫ਼ ਤਾਰੀਖਾਂ ਅਤੇ ਲੜਾਈਆਂ ਸਿਖਾਉਣ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਹੈ – ਇਹ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁਰਬਾਨੀ, ਹਿੰਮਤ, ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕਤਾ ਪ੍ਰਤੀ ਅਟੁੱਟ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਦੇ ਮੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਹੈ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਦੀ ਵੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਸਬੇ, ਸੜਕਾਂ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਰੱਖੇ ਗਏ ਹਨ, ਪਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਿਖਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਨਵਾਂ ਕੋਰਸ ਭਾਰਤੀ ਅਕਾਦਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਅਸੰਤੁਲਨ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਰੋਧ ਲਹਿਰਾਂ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਲਚਕੀਲੇਪਣ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਡੂੰਘੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸਿੱਖ ਯੋਗਦਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਸੀਮਤ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਸਿੱਖ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਮਿਟਾਉਣ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਹ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਜ਼ੁਲਮ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਇਮਾਨਦਾਰ ਬਿਰਤਾਂਤ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ।
ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕੋਰਸ ਇੱਕ ਆਮ ਚੋਣਵੇਂ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਸਾਰੇ ਅਕਾਦਮਿਕ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਪਹੁੰਚਯੋਗ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਏਗਾ ਕਿ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਵਰਗ, ਪਿਛੋਕੜ ਜਾਂ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ, ਇਸ ਜ਼ਰੂਰੀ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਜੁੜ ਸਕੇ। ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਅਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ, ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਮਾਹਰਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਕੋਰਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰੇਗੀ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਅੰਦਰੂਨੀ ਫੈਕਲਟੀ ਨੂੰ ਢੁਕਵੀਂ ਸਿਖਲਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ।
ਸਿੱਖ ਸ਼ਹਾਦਤ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧ ਨੂੰ ਅਕਾਦਮਿਕ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰਸਮੀ ਰੂਪ ਦੇ ਕੇ, ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਮਿਸਾਲ ਕਾਇਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪਹੁੰਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ – ਚੋਣਵੇਂ ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ ਵਜੋਂ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਸੰਮਲਿਤ ਸੱਚਾਈ ਵਜੋਂ। ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕੋਰਸ ਹੋਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰੇਗਾ ਅਤੇ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਏਗਾ ਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਨ।