ਪੰਜਾਬ—ਜਿਹੜਾ ਸਾਰਾ ਦੇਸ਼ ਚਲਾਂਦਾ ਰਿਹਾ, ਪਰ ਕੇਂਦਰ ਉਸਨੂੰ ਘਰ ਦਾ ਨੌਕਰ ਸਮਝਦਾ ਰਿਹਾ
ਜੇ ਭਾਰਤ ਇਕ ਪਰਿਵਾਰਕ ਸਿਰੀਅਲ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਉਹ ਵੱਡਾ ਪੁੱਤਰ ਹੁੰਦਾ ਜੋ ਘਰ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਖੇਤੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜੰਗ ਲੜ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਸਭ ਨੂੰ ਖਾਣਾ ਖਵਾ ਰਿਹਾ ਹੈ—ਪਰ ਮਾਂ ਜੀ (ਕੇਂਦਰ) ਕਹਿੰਦੀਆਂ: “ਤੂੰ ਚੁੱਪ ਕਰ ਤੇ ਰੋਟੀ ਖਾ।”
ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਆਪਣੀ ਛਾਤੀ ਤੱਕ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ। ਪਰ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਇਆ, ਕੇਂਦਰ ਨੂੰ ਅਚਾਨਕ ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਪੈ ਗਈ। ਦਵਾਈ ਨਾਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਠੀਕ ਹੁੰਦੀ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦਾ ਰਿਕਾਰਡ ਕਿਤੇ ਗੁੰਮ ਹੋ ਗਿਆ—ਸ਼ਾਇਦ ਕਿਸੇ ਪੁਰਾਣੇ ਦਫ਼ਤਰ ਦੀ ਕਬਾੜ ਵਾਲੀ ਅਲਮਾਰੀ ਵਿੱਚ ਪਿਆ ਹੋਵੇ।
ਪਾਣੀ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਤਾਂ ਸਿੱਧਾ-ਸੱਜਾ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਕੌਮਿੜੀ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਨੇ ਐਵੇਂ ਵੰਡਿਆ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤੇਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਵੰਡ ਰਹੇ ਹੋਣ। “ਹਰਿਆਣਾ ਲੈ ਲੈ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਲੈ ਲੈ… ਪੰਜਾਬ ਤੂੰ ਚੁੱਪ ਕਰ, ਤੇਰੇ ਲਈ ਕੁਝ ਨਹੀਂ।”
ਅਰਥਵਿਵਸਤਾ ਦਾ ਹਾਲ? ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਅਨਾਜ ਦਿੱਤਾ, ਟੈਕਸ ਦਿੱਤਾ, ਫੌਜੀ ਦਿੱਤੇ—ਪਰ ਜਦੋਂ ਵਾਰੀ ਆਈ ਵਾਪਸ ਕੁਝ ਦੇਣ ਦੀ, ਤਾਂ ਕੇਂਦਰ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਪੈਸੇ ਤਾਂ ਖਤਮ ਹੋ ਗਏ ਨੇ, ਤੂੰ ਨਮਕ ਲੈ ਲੈ।”
ਉਦਯੋਗਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਕੇਂਦਰ ਦੇ ਨਿਵੇਸ਼ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਏਨੇ ਦੂਰ ਭੱਜਦੇ ਨੇ ਜਿੰਨਾ ਦੂਰ ਲੋਕ ਗੱਡੇ ਖੱਡਿਆਂ ਤੋਂ ਭੱਜਦੇ ਨੇ। ਪੰਜਾਬ ਕੋਲ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸਿਰਫ ਰੂਪ ਰੇਖਾ ਆਉਂਦੀ ਹੈ—ਬਾਕੀ ਫੰਡ ਤੇ ਮੰਜ਼ੂਰੀਆਂ ਕਿਤੇ ਹੋਰ ਹੀ ਟਿਕਾਣਾ ਲੈ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਸਰਹੱਦ? ਜੰਗ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਹੀ ਝੱਲੇ। ਖਾਲੀ ਕਰਨੇ ਪਿੰਡ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ। ਬੰਕਰ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਵਿਕਾਸ ਪੈਕੇਜ ਦੀ ਵਾਰੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕੇਂਦਰ ਦੀ ਫਾਇਲ ਤੋਂ ਸਿਰਫ ਧੂੜ ਉੱਡਦੀ ਹੈ—ਪੈਸਾ ਨਹੀਂ।
ਧਾਰਮਿਕ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਤਾਂ ਐਵੇਂ ਹੀ ਖਾਸ ਸ਼ੌਕ ਹੈ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਉਹਨੀ ਹੀ, ਜਿੰਨੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਬੇਦਿਲੀ। ਇਹ ਕਮਾਲ ਦਾ ਸੰਤੁਲਨ ਸਿਰਫ ਕੇਂਦਰ ਹੀ ਰੱਖ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਫਿਰ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਮਜਬੂਤ ਖੜਾ ਹੈ। ਨਾ ਭਿੱਖ ਮੰਗਦਾ, ਨਾ ਤਰਲਾ ਕਰਦਾ—ਸਿਰਫ ਆਪਣਾ ਹੱਕ ਮੰਗਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕੇਂਦਰ ਦੇ ਸਟੋਰ ਵਿੱਚ “ਨਿਆਂ” ਨਾਮ ਦੀ ਚੀਜ਼ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਆਉਟ ਆਫ ਸਟਾਕ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।
ਉਹ ਦਿਨ ਆਵੇਗਾ ਜਦੋਂ ਕੇਂਦਰ ਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਸੌਤੇਲਾ ਵਤੀਰਾ ਫੈਡਰਲਿਜ਼ਮ ਨਹੀਂ—ਬਦੀ ਹੈ।
