ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਸੌਤੇਲਾ ਵਤੀਰਾ—ਜਦੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਦਿੱਤੀਆਂ
ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇਕ ਵਿਲੱਖਣ ਅਤੇ ਅਹਿਮ ਸਥਾਨ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਤੱਕ, ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪਰ ਕੜੀ ਹਕੀਕਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਹੀ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਸੌਤੇਲੀ ਮਾਂ ਵਰਗਾ ਵਤੀਰਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਵਾਲ ਅੱਜ ਵੀ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਰਾਜ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਿੱਤਾ, ਉਸਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਕਿਉਂ ਮਿਲਿਆ?
ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਬੇਮਿਸਾਲ ਸੀ। ਗਦਰ ਲਹਿਰ, ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਉਧਮ ਸਿੰਘ, ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਅਤੇ ਬੇਅੰਤ ਅਣਗਿਣਤ ਮੁਹਾਫਿਜ਼—all ਉੱਭਰੇ ਇਸ ਮਿੱਟੀ ਤੋਂ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜ਼ੁਲਮ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ‘ਤੇ ਕੀਤੇ—ਕੈਦ, ਤਸ਼ੱਦਦ ਤੇ ਫਾਂਸੀਆਂ। ਪਰ ਦੁੱਖ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਉਹ ਨਿਆਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਜਿਹੜਾ ਇਸਦਾ ਹੱਕ ਸੀ।
ਪਾਣੀ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਨੇ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਹੋਏ ਸੌਤੇਲੇ ਸਲੂਕ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੇਨਕਾਬ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ—ਜਿਹੜੀਆਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਹੱਕ ਸਨ—ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਕੇਂਦਰ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਹੋਰ ਰਾਜਾਂ ਵੱਲ ਮੋੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਫੈਸਲੇ ਨਾ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸਨ, ਨਾ ਹੀ ਵੈਜਾਣਕ। ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਖ਼ੇਤੀ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਈ, ਜਮੀਨ ਬੰਜਰ ਹੋਣ ਲੱਗੀ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਕਰਜ਼ੇ ਹੇਠ ਆਉਣ ਲੱਗੇ।
ਆਰਥਿਕ ਪੱਖੋਂ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਵਾਪਸ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਮਿਲਿਆ। ਗ੍ਰੀਨ ਰਿਵੋਲੂਸ਼ਨ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਪੰਜਾਬ ਸੀ, ਜਿਹੜੇ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਭੁੱਖਮਰੀ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ। ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਟੈਕਸ ਰਿਵੈਨਿਊ, ਫੌਜ ਅਤੇ ਅਨਾਜ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਕੇਂਦਰ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ Special Category Status ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਵੱਡੇ ਉਦਯੋਗ, ਕੇਂਦਰੀ ਸੰਸਥਾਨ ਅਤੇ ਨਿਵੇਸ਼ ਹੋਰ ਰਾਜਾਂ ਵੱਲ ਭੇਜ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਜਿਸ ਨਾਲ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸ ਵਧ ਗਿਆ।
ਪੰਜਾਬ ਇਕ ਸਰਹੱਦੀ ਰਾਜ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹਰ ਜੰਗ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਿਆ। 1965, 1971 ਅਤੇ 1999 ਦੀਆਂ ਜੰਗਾਂ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡ, ਘਰ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨੁਕਸਾਨ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਏ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਸਰਹੱਦੀ ਖੇਤਰਾਂ ਲਈ ਕੇਂਦਰ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਯੋਗ ਪੈਕੇਜ ਜਾਂ ਵਿਕਾਸ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀਆਂ।
ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਹੋਈ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਦਾ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਪਹਿਚਾਣ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਅਤੇ 1984 ਵਰਗੀਆਂ ਦੁਖਦਾਈ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਨਿਆਇਕ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਜੋ ਸਲੂਕ ਹੋਇਆ, ਉਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਗਹਿਰਾ ਝਟਕਾ ਦਿੱਤਾ।
ਅੱਜ ਪੰਜਾਬ ਕੋਈ ਭਿੱਖ ਨਹੀਂ ਮੰਗਦਾ—ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣਾ ਹੱਕ ਮੰਗਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦੇ ਪਾਣੀ ‘ਤੇ ਇਸਦਾ ਹੱਕ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ, ਇਸਦੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ, ਉਸਦੀ ਸਿਆਸੀ ਇਜ਼ਜ਼ਤ ਬਹਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ-ਰਾਜ ਸੰਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਉਸਦੇ ਯੋਗ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ। ਦੇਸ਼ ਤਦੋਂ ਹੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਵੇਗਾ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਰਗੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦੇ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਮਿਲੇਗਾ।
