ਪੰਜਾਬੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ — ਜਿੱਥੇ ਹਰ ਗੱਲ ਦਾ ਮਤਲਬ ਉਲਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ!”-ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਚਾਹਲ
ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਇਕ ਰੰਗਮੰਚ ਵਰਗੀ ਹੈ — ਇੱਥੇ ਡਰਾਮਾ ਵੀ ਹੈ, ਅਦਾਕਾਰੀ ਵੀ ਹੈ, ਤੇ ਕਈ ਵਾਰੀ ਤਾਂ ਕੌਮਡੀ ਵੀ। ਪਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਰਾਮਾਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਹੀ ਇਕ ਨਵੀਂ ਭਾਸ਼ਾ ਬਣਾਈ ਹੈ — “ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪੰਜਾਬੀ।” ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ “ਹਾਂ” ਦਾ ਮਤਲਬ “ਨਹੀਂ,” “ਅਸੀਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ” ਦਾ ਮਤਲਬ “ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ,” ਅਤੇ “ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਹਾਂ” ਦਾ ਮਤਲਬ “ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਭੱਜਣ ਲੱਗੇ ਹਾਂ।”
ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ — “ਲੀਡਰ MLA ਜਾਂ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫੋਨ ਨਹੀਂ ਚੁੱਕਦੇ।” ਚੋਣਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਉਹ ਫੋਨ ਇੰਨਾ ਵਾਰ ਕਰਦੇ ਸਨ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਸ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿਯੌਤਾ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ — “ਭੈਣ ਜੀ, ਸਿਰਫ਼ ਤੁਸੀਂ ਹੀ ਮੇਰੇ ਵੋਟ ਪਾਉ।” ਪਰ ਜਦੋਂ ਜਿੱਤ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਫੋਨ ਦੇਵਤਾ ਮੋਡ ‘ਚ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਫੋਨ ਕਰੋ, ਤਾਂ PA ਦੀ ਮਿੱਠੀ ਆਵਾਜ਼ ਆਉਂਦੀ ਹੈ: “ਸਰ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਨੇ।” ਸੱਚ ਇਹ ਹੈ ਕਿ “ਮੀਟਿੰਗ” ਦਰਅਸਲ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸ਼ਾਨ ਸ਼ੌਕਤ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਦੂਜਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ — “ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਉੱਤੇ ਪੂਰਾ ਭਰੋਸਾ ਹੈ।” ਜਿਹੜਾ ਮੰਤਰੀ ਇਹ ਸੁਣ ਲਵੇ ਕਿ ਮੁਖ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਭਰੋਸਾ ਜਤਾਇਆ ਹੈ, ਉਹ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਸਮਾਨ ਪੈਕ ਕਰ ਲਵੇ। ਕਿਉਂਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ‘ਚ “ਭਰੋਸਾ” ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ “ਹੁਣ ਤੇਰੀ ਕੁਰਸੀ ਗਈ।” ਟੀਵੀ ‘ਤੇ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਪਾਰਟੀ ਬੁਲਾਰੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ “ਸਾਨੂੰ ਪੂਰਾ ਭਰੋਸਾ ਹੈ,” ਤਾਂ ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤਬਾਦਲੇ ਦੀ ਫਾਈਲ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਈ ਹੈ!
ਹੁਣ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਸਭ ਤੋਂ ਅਜੀਬ ਵਾਕ — “ਤੂੰ ਉਹ ਹੀ ਹੈਂ।” ਇਹ ਸੁਣਨ ਵਿੱਚ ਇੱਜ਼ਤ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਲੱਗਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤਲਾਕ ਪੱਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ “ਤੂੰ ਹੁਣ ਸਾਡੀ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਗਿਆ।” ਇਸ ਵਾਕ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੇਤਾ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਪੋਸਟਰਾਂ ਤੋਂ ਗਾਇਬ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋਕ ਉਸਨੂੰ “ਸਾਬਕਾ” ਕਹਿਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।
ਚੌਥਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ — “ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।” ਹੁਣ ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਤਾਂ ਹਾਸਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ — ਉਲਟ, ਉਹ ਹਰ ਟਵੀਟ, ਹਰ ਪੋਸਟ, ਹਰ ਗੱਲਬਾਤ ‘ਤੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ “ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕੀਤੇ” ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਰੋਜ਼ ਪਾਰਟੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਚਰਚਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ — ਜਨਤਾ ਦੀ ਭਲਾਈ।
ਅਗਲਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਜੁਮਲਾ ਹੈ — “ਲੋਕ ਹੀ ਸਾਡੀ ਅਸਲੀ ਤਾਕਤ ਹਨ।” ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ, ਪਰ ਸਿਰਫ਼ ਚੋਣਾਂ ਤੱਕ। ਜਦ ਤੱਕ ਵੋਟਾਂ ਪੈ ਰਹੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਗਲੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਢਾਬਿਆਂ ‘ਚ ਖਾਣਾ ਖਾਂਦੇ ਹਨ, ਤੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, “ਜਨਤਾ ਸਾਡਾ ਪਰਿਵਾਰ ਹੈ।” ਪਰ ਜਦ ਜਿੱਤ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹੀ ਜਨਤਾ ਬੈਰੀਕੇਡਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਖੜੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮੰਤਰੀ ਸਾਹਿਬ ਕਾਲੇ ਕੱਚ ਵਾਲੀ ਗੱਡੀ ‘ਚ ਹੱਥ ਹਿਲਾ ਕੇ ਲੰਘ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। “ਲੋਕ ਮੇਰੀ ਤਾਕਤ ਹਨ” ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ “ਲੋਕ ਮੇਰੇ ਪੁਰਾਣੇ ਮਤਦਾਤਾ ਹਨ।”
ਹੁਣ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਿਆਰੀ ਗੱਲ — “ਅਸੀਂ ਦਿਨ ਰਾਤ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ।” ਹਾਂ, ਪਰ ਕੰਮ ਕਿਸ ਚੀਜ਼ ਦਾ? ਇਹ ਕੰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪੋਸਟਾਂ, ਤਬਾਦਲਿਆਂ, ਠੇਕਿਆਂ ਅਤੇ ਪਾਰਟੀ ਬਦਲਣ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਬਣਾਉਣ ਦਾ। ਦਿਨ ‘ਚ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੈਂਸ, ਰਾਤ ਨੂੰ ਲੋਬੀ ਮੀਟਿੰਗ। ਜਨਤਕ ਮੁੱਦੇ? ਉਹ ਤਾਂ ਅਗਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਦਾ ਏਜੰਡਾ ਹੈ।
ਤੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਾਨ ਗੱਲ — “ਰਾਜਨੀਤੀ ਸੇਵਾ ਹੈ।” ਬਿਲਕੁਲ ਸੇਵਾ ਹੀ ਹੈ, ਪਰ ਇੱਥੇ ਸੇਵਾ ਜਨਤਾ ਨਹੀਂ, ਕੁਰਸੀ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਫੀਤੇ ਕੱਟਦੇ ਹਨ, ਸੈਲਫੀਆਂ ਖਿੱਚਦੇ ਹਨ, ਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ‘ਤੇ ਲਿਖਦੇ ਹਨ — “Feeling blessed to serve the people.” ਜਨਤਾ ਤਾਂ ਸੋਚਦੀ ਹੈ, “ਜੇ ਇਹ ਸੇਵਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਰਬ ਬਚਾਏ।”
ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਕਹਿ ਸਕੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਇਕ ਵਿਅੰਗਪੂਰਨ ਕਲਾ ਹੈ — ਹਰ ਗੱਲ ‘ਚ ਮਿੱਠਾਸ ਵੀ ਹੈ ਤੇ ਧੋਖਾ ਵੀ। ਸਾਡੇ ਨੇਤਾ ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਾਇਰ ਹਨ ਜੋ ਗੱਲਾਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਰ ਹਨ, ਮਤਲਬ ਹੋਰ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਸ਼ੇਕਸਪੀਅਰ ਅੱਜ ਜ਼ਿੰਦਾ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਲੰਡਨ ਛੱਡ ਕੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਆ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਨਵਾਂ ਨਾਟਕ ਲਿਖਦਾ — Much Ado About Ministers!
ਤੇ ਜੇ ਕਿਸੇ ਦਿਨ ਕੋਈ ਨੇਤਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਹੇ — “ਚਿੰਤਾ ਨਾ ਕਰੋ, ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਹਾਂ” — ਤਾਂ ਹੌਲੇ ਨਾਲ ਮੁਸਕਰਾਓ ਤੇ ਕਹੋ, “ਇਹੀ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਚਿੰਤਾ ਹੈ!”
