ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਡੱਲੇਵਾਲ ਦੇ ਵਰਤ ਦਾ ਅੰਤ: ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ – ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਚਾਹਲ

ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਡੱਲੇਵਾਲ ਦੇ ਮਰਨ ਵਰਤ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਲਹਿਰਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ। ਸੰਯੁਕਤ ਕਿਸਾਨ ਮੋਰਚਾ (ਐਸਕੇਐਮ) ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਯੂਨੀਅਨ (ਏਕਤਾ ਸਿੱਧੂਪੁਰ) ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨੇਤਾ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਡੱਲੇਵਾਲ ਦੀ ਵਿਰੋਧ ਕਾਰਵਾਈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਸਿੱਟੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਲਈ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਅਤੇ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਦੋਵੇਂ ਨਤੀਜੇ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਹਨ।
ਆਪਣੀ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਛੱਡਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਬਾਰੇ ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਅੰਸ਼ਕ ਭਰੋਸਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਇਆ। ਇਸ ਕਦਮ ਨੇ ਕਿਸਾਨ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮਿਸ਼ਰਤ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ, ਕੁਝ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਰਣਨੀਤਕ ਪੁਨਰ-ਕੈਲੀਬ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵਜੋਂ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੂਸਰੇ ਇਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਮੂਹਿਕ ਸੌਦੇਬਾਜ਼ੀ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਸੰਭਾਵੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣ ਵਜੋਂ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹਨ।
ਵਰਤ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਡੱਲੇਵਾਲ ਦੀ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਸਮਰੱਥਾਵਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਸਰਗਰਮ ਨੇਤਾ ਵਜੋਂ ਉਸਦੀ ਨਿਰੰਤਰ ਮੌਜੂਦਗੀ ਕਿਸਾਨ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਨਿਰੰਤਰ ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਫੈਸਲੇ ਨੇ ਸੰਭਾਵੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਨੂੰ ਵੀ ਰੋਕਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਿਸਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਣਪਛਾਤੇ ਅਤੇ ਸੰਭਾਵੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਿੰਸਕ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਸਰਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਨਵੇਂ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਗੱਲਬਾਤ ਲਈ ਵਰਤ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਚੈਨਲਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨਾ। ਇਸ ਨੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵਿਚਕਾਰਲਾ ਰਸਤਾ ਲੱਭਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ, ਪਹੁੰਚ ਨੂੰ ਟਕਰਾਅ ਤੋਂ ਸਹਿਯੋਗ ਵੱਲ ਬਦਲਿਆ। ਇਸ ਵਿਹਾਰਕ ਕਦਮ ਨੇ ਦਰਮਿਆਨੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸਦਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਜੋ ਅਤਿਅੰਤ ਉਪਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਹਾਰਕ ਹੱਲਾਂ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਦੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ। ਇੱਕ ਉੱਚ-ਦਾਅ ਵਾਲੀ ਕਾਰਵਾਈ ‘ਤੇ ਸਾਰਾ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਕਿਸਾਨ ਸੰਗਠਨ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਨੂੰ ਤੈਨਾਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਨੇ ਹੋਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਜਗ੍ਹਾ ਬਣਾਈ, ਸੰਭਾਵੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਮੁੱਚੀ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਡੱਲੇਵਾਲ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਦੇ ਨਾਲ ਕਈ ਨੁਕਸਾਨ ਵੀ ਹੋਏ। ਕੁਝ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਕਦਮ ਨੂੰ ਠੋਸ ਗਰੰਟੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਸਰਕਾਰੀ ਦਬਾਅ ਅੱਗੇ ਸਮਰਪਣ ਵਜੋਂ ਸਮਝਿਆ। ਇਸ ਨੇ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵੰਡ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ, ਕੁਝ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਡੱਲੇਵਾਲ ਦੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਅਤੇ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ‘ਤੇ ਸਵਾਲ ਉਠਾਏ ਹਨ।

ਵਰਤ ਦੇ ਅੰਤ ਨੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਕਾਜ਼ ‘ਤੇ ਮੀਡੀਆ ਦਾ ਧਿਆਨ ਵੀ ਘਟਾ ਦਿੱਤਾ। ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਦੀ ਨਾਟਕੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਵਰੇਜ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਜੋ ਵਰਤ ਖਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਘੱਟ ਗਈ। ਇਸ ਘਟੀ ਹੋਈ ਦਿੱਖ ਨੇ ਸੰਭਾਵੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜਨਤਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਲਈ ਸਮਰਥਨ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਸਰਕਾਰ ਡੱਲੇਵਾਲ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਕਿਸਾਨ ਆਗੂਆਂ ਵਿੱਚ ਕਮਜ਼ੋਰ ਇਰਾਦੇ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਵਜੋਂ ਸਮਝ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਗੱਲਬਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਅਧਿਕਾਰਤ ਸਥਿਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਸਮਰਥਨ ਮੁੱਲ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸੁਧਾਰਾਂ ਵਰਗੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਠੋਸ ਰਿਆਇਤਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਹੋਰ ਵੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਇਹਨਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਕਿਸਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ ਏਕੀਕਰਨ ਅਤੇ ਖੰਡਨ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਕੁਝ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਡੱਲੇਵਾਲ ਦੇ ਰਣਨੀਤਕ ਬਦਲਾਅ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਦੂਸਰੇ ਹੋਰ ਹਮਲਾਵਰ ਪਹੁੰਚਾਂ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਧੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੇ ਗਏ ਹਨ। ਇਹ ਅੰਦਰੂਨੀ ਕਲੇਸ਼ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸਮੂਹਿਕ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀ ਇਕਜੁੱਟਤਾ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ।

ਅੱਗੇ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ, ਡੱਲੇਵਾਲ ਦੇ ਵਰਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਲਈ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਅਤੇ ਮੌਕੇ ਦੋਵੇਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਹੁਣ ਸਾਂਝੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਸਹਿਮਤੀ ਨੂੰ ਮੁੜ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਕੰਮ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਰਣਨੀਤਕ ਲਚਕਤਾ ਮੁੱਖ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਪਲ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੰਭਾਵੀ ਝਟਕੇ ਤੋਂ ਨਵਿਆਉਣ ਵਾਲੀ ਲਾਮਬੰਦੀ ਲਈ ਇੱਕ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਲਹਿਰ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਚਾਲ-ਚਲਣ ਅਤੇ ਅਰਥਪੂਰਨ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸੁਧਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰੇਗੀ।