ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪਰਵਾਸ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ: ਸਕੂਲ ਦਾ ਅੰਕੜਾ ਜਨਸੰਖਿਆ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ-ਆਈ.ਪੀ. ਸਿੰਘ

ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰਾ, ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ, ਸਿਆਸੀ-ਢਾਂਚਾਗਤ ਸੰਕਟ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਨਾਲ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸੰਕਟ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਲੱਭ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜਨਸੰਖਿਆ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਿਵਲ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸਿਸਟਮ (ਸੀ.ਆਰ.ਐਸ.) ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਪਿਛਲੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਬਾਦੀ ਵਾਧੇ ਦੀ ਦਰ ਲਗਾਤਾਰ ਘਟ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਕਾਰਨ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਬਦਲਾਅ ਬਾਰੇ ਸਖ਼ਤ ਖਦਸ਼ਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਨੈਸ਼ਨਲ ਫੈਮਿਲੀ ਹੈਲਥ ਸਰਵੇ (NFHS) 2019-21 ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ ਜਣਨ ਦਰ (TFR) 1.6 ਸੀ, ਜੋ ਕਿ 2.1 ਦੇ ਬਦਲਵੇਂ ਪੱਧਰ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਗਿਆਨੀ ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਦੀਵਾਲੀ ਦੇ ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਦਿਵਸ ਮੌਕੇ ਆਪਣੇ ਸੰਬੋਧਨ ਵਿੱਚ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜਥੇਦਾਰ ਨੇ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਇਕਲੌਤੇ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਪਰਵਾਸ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਰਾਜਾਂ ਤੋਂ ਪਰਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਦੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਰੁਝਾਨ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਸਿੱਖ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਗਏ ਹਨ। ਜਨਗਣਨਾ, ਜੋ ਕਿ 2021 ਵਿੱਚ ਕਰਵਾਈ ਜਾਣੀ ਸੀ, ਅਜੇ ਤੱਕ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਬਾਕੀ ਹੈ, ਪਰ “ਯੂਨੀਫਾਈਡ ਡਿਸਟ੍ਰਿਕਟ ਇਨਫਰਮੇਸ਼ਨ ਸਿਸਟਮ ਫਾਰ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਪਲੱਸ (ਯੂਡੀਆਈਐਸਈ+) 2023-24” ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਅਤੇ 2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਨਾਲ ਇਸ ਦੇ ਜੋੜ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਜਨ-ਅੰਕੜੇ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ, ਮੁੱਢਲੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਸਿੱਖ ਬੱਚੇ – 3-8 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੀ-ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਤੋਂ ਕਲਾਸ II ਤੱਕ – ਅੰਦਾਜ਼ਨ 49% ਹਨ, ਜੋ ਕਿ 2011 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 57.69% ਦੀ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਨਾਲੋਂ 8.68% ਘੱਟ ਹੈ।

ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਇਕਲੌਤਾ ਰਾਜ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਦਾਖਲਾ ਹੇਠਲੇ ਪੱਧਰ ਤੋਂ ਉੱਚ ਵਰਗ ਤੱਕ ਵਧਦਾ ਹੈ, ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਟ ਰਹੇ ਦਾਖਲੇ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਦੋ ਰੁਝਾਨਾਂ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ – ਨੌਜਵਾਨ ਪੰਜਾਬੀਆਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ, ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਬੱਚੇ ਪੈਦਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਕੰਮ-ਧੰਦੇ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਦੂਜੇ ਰਾਜਾਂ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਇੱਥੇ ਵਸ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਪੈਦਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।
UDISE+, ਜੋ ਕਿ ਕੇਂਦਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਾਰੇ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਕੂਲਾਂ ਤੋਂ ਡੇਟਾ ਇਕੱਤਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪ੍ਰੀ-ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 12ਵੀਂ ਜਮਾਤ ਤੱਕ ਰਸਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਡੇਟਾ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ 14.71 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਕੂਲਾਂ, 98 ਲੱਖ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਅਤੇ 24.8 ਕਰੋੜ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਸਲਿਮ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਦਾਖਲੇ ਅਤੇ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਸਮੂਹਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦਾਖਲੇ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ, ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਸਮੂਹਾਂ ਦੇ ਦਾਖਲੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਰੁਝਾਨ ਇਸ ਭਾਈਚਾਰੇ ਬਾਰੇ ਹੀ ਵਧੇਰੇ ਝਲਕਦਾ ਹੈ।
ਆਮ ਰੁਝਾਨ, ਜੋ ਕਿ ਦੂਜੇ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਦਾਖਲਾ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਵੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਉੱਚ ਜਮਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਘੱਟਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘੱਟ-ਗਿਣਤੀ ਸਮੂਹਾਂ ਦੀ ਭਰਤੀ ਉਲਟਾ ਰੁਝਾਨ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ – ਇਹ ਹੈ
ਸੈਕੰਡਰੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਉੱਚ ਅਤੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਘੱਟ। ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਵੀ ਇਹ ਕਮੀ ਆਈ ਹੈ
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਦੂਜੀ ਦਿਸ਼ਾ – ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਪੱਧਰ ਤੋਂ ਸੈਕੰਡਰੀ ਪੱਧਰ ਤੱਕ, 14-18 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ।
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ, ਸੈਕੰਡਰੀ ਪੱਧਰ (ਕਲਾਸ IX ਤੋਂ 12ਵੀਂ, 14-18 ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਸਮੂਹਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦਾ ਦਾਖਲਾ
ਸਾਲ) 60.3% ਹੈ; ਮੱਧ ਪੱਧਰ ਵਿੱਚ (ਕਲਾਸ VI-VIII, 11-14 ਸਾਲ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ) 58.3% ਹੈ; ਤਿਆਰੀ ਪੱਧਰ ਵਿੱਚ (ਕਲਾਸ III-V, ਕਵਰਿੰਗ
8-11 ਸਾਲ) 56.2% ਹੈ; ਅਤੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਪੱਧਰ (ਕਲਾਸ ਪ੍ਰੀ-ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਤੋਂ II, 3-8 ਸਾਲਾਂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ) 54.3% ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿੱਚ, ਸੈਕੰਡਰੀ ਪੱਧਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ 2.1% ਹੈ; ਮੱਧ ਪੱਧਰ 2.6% ਵਿੱਚ; ਤਿਆਰੀ ਵਿੱਚ 3.2% ਅਤੇ ਵਿੱਚ
ਬੁਨਿਆਦੀ 3.4%
2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਿਮ ਆਬਾਦੀ 1.93% ਸੀ, ਪਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਪ੍ਰਵਾਸ, ਜਿਸ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਪੰਜਾਬ ਵਕਫ਼ ਦੁਆਰਾ TOI ਨੂੰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਅਕਤੂਬਰ 2023 ਵਿੱਚ ਬੋਰਡ ਅਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਆਗੂ। ਇਹ ਰੁਝਾਨ ਵਧਣ ਲਈ ਇੱਕ ਯੋਗਦਾਨ ਕਾਰਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ
ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਦਾਖਲਾ। ਮੁਸਲਿਮ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਵੱਧ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਕੁੱਲ ਗਿਣਤੀ ਹੈ
ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਦਾਖਲੇ ਵਿੱਚ ਇਸ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਘੱਟ, ਸਿੱਖ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਨਿਚੋੜ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਪੱਧਰ.

ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਸਿੱਖ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਕੁੱਲ ਦਾਖਲਾ 1.38% ਹੈ
UDISE+ 2023-24 ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕੁੱਲ ਦਾਖਲੇ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਲਗਭਗ 20% ਹੈ। ਵਿਚਕਾਰ
ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ, 79.6% ਮੁਸਲਿਮ, 10% ਈਸਾਈ, 6.9% ਸਿੱਖ, 2.2% ਬੋਧੀ, 1.3% ਜੈਨ ਅਤੇ 0.1% ਹਨ।
ਪਾਰਸੀ। ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵਿਦਿਆਰਥੀ 1.38% ਹਨ, ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੇ 1.72% ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਗਿਰਾਵਟ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
2011 ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ.
ਕੁੱਲ ਦਾਖਲੇ ਵਿੱਚ 3-7 ਉਮਰ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ Pb ਦਾ ਹਿੱਸਾ 1.7% ਹੈ
2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ ਦਾ 2.29% ਸੀ। ਪਰ, “ਜਨਸੰਖਿਆ ਅਨੁਮਾਨ” ਵਿੱਚ
2023 ਵਿੱਚ 3-7 ਉਮਰ ਵਰਗ ਵਿੱਚ UDISE+ ਵਿੱਚ ਡਾਟਾ, ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਕੁੱਲ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦਾ 1.73% (22,24,108) ਸੀ।
(12,85,77,060) ਇਸ ਉਮਰ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ। ਹਰਿਆਣਾ, ਭਾਵੇਂ ਛੋਟਾ ਹੈ, ਦਾ ਹਿੱਸਾ 2.13% (27,40,133) ਸੀ।
ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਮੂਹ ਦਾ 49% (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ) ਬਣਦੇ ਹਨ, ਸਿੱਖ ਬੱਚੇ
ਰਾਜ ਕੁੱਲ f ਦਾ 0.85% ਹੋਵੇਗਾ