23 ਜੂਨ 1984 ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ, ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਹਿੰਦ ਫ਼ੌਜ ਦਾ ਐਕਸ਼ਨ ਵੇਖਣ ਲਈ ਪੁੱਜੀ: ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜਗਬੀਰ (ਡਾ.)

ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਇਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ, ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਵਾਲੀ ਅੌਰਤ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਆਇਰਨ ਲੇਡੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਤੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿੱਤੇ ਇੱਕ ਕੌੜੀ ਸੱਚਾਈ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਔਰਤ ਦੇ ਲਈ ਸਾਂਝੀ ਕਰਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ,ਜਿਹੜੀ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਨੇਕਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ’ ਤੇ ਆਪਣੇ ਨਾਦਰਸ਼ਾਹੀ ਫਰਮਾਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹਮਲੇ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫੇਰ ਅੱਜ ਦੇ ਦਿਨ 23 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹਿਰਦਿਆਂ ਤੇ ਨਮਕ ਛਿੜਕਣ ਦੇ ਲਈ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਖੇ ਪੁੱਜਦੀ ਹੈ।

ਇਸ ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਮ ਹੈ ਇੰਦਰਾ ਪ੍ਰਿਯਦਰਸ਼ਿਨੀ ਨਹਿਰੂ, ਇਹ

ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਪੰਡਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਇਕਲੌਤੀ ਪੁੱਤਰੀ ਹੈ,ਜਿਸਦਾ ਜਨਮ 19 ਨਵੰਬਰ 1917 ਨੂੰ ਪਿਤਾ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਕਮਲਾ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਇੰਦਰਾ ਨੂੰ ਉਸਦਾ ਗਾਂਧੀ ਵਾਲ਼ਾ ਉਪਨਾਮ ਫਿਰੋਜ ਖਾਨ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ ਜਾਂ ਨਿਕਾਹ ਹੋਣ ਜਾਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਹੈ।ਇਸ ਦਾ ਮੋਹਨਦਾਸ ਕਰਮਚੰਦ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾ ਤਾਂ ਖੂਨ ਦਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਵਿਆਹ ਦਾ ਕੋਈ ਰਿਸ਼ਤਾ ਸੀ। ਇਸਦੇ ਦਾਦਾ ਮੋਤੀਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਨੇਤਾ ਅਤੇ ਵਕੀਲ ਸਨ। ਇਸਦੇ ਪਿਤਾ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਭਾਰਤੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਘੁਲਾਟੀਏ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਆਜਾਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਹੋਣ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਅਨੈਤਿਕਤਾ ਦੀ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਉਚਾਈ ‘ਤੇ ਪੁੱਜੀ ਬੌਧਿਕ ਇੰਦਰਾ ਨੂੰ ਉਚੇਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਲਈ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਆਕਸਫੋਰਡ

ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਖੇ ਦਾਖਲ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਪਰ ਉਥੋਂ

ਮਾੜੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਦੇ ਕਾਰਣ ਉਸ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਬਾਹਰ ਕਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਪਰਤਣ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀਨਿਕੇਤਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂਦੇਵ ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਦੁਰਾਚਾਰਣ ਕਾਰਣ ਇੱਥੇ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਬਾਹਰ ਦਾ ਰਸਤਾ ਦਿਖਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਸ਼ਾਂਤੀਨੀਕੇਤਨ ਤੋਂ ਬੇਦਖਲ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੰਦਰਾ ਇਕਲੀ ਹੋ ਗਈ। ਇੱਕ ਰਾਜਨੇਤਾ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪਿਤਾ ਪੰਡਿਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ ਸਨ ਅਤੇ

ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਮਾਤਾ ਕਮਲਾ ਨਹਿਰੂ ਤਪੇਦਿਕ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਕਾਰਣ

ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ ਵਿਚ ਜਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਮੌਤ ਦੀ ਲੜਾਈ ਲੜ ਰਹੀ ਸੀ।

ਇੰਦਰਾ ਦੇ ਇਸ ਇਕੱਲੇਪਣ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ ਖਾਨ ਨਾਮ ਦੇ ਇੱਕ ਸ਼ਰਾਬ ਦੇ ਵਪਾਰੀ ਨੇ ਉਠਾਉਂਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ, ਇੰਦਰਾ ਦੇ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਦੀਆਂ ਪੀਂਘਾਂ ਵਧਾਉਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ।

ਸ਼ਰਾਬ ਦਾ ਵਿਉਪਾਰੀ ਫਿਰੋਜ਼ ਖਾਨ, ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੇ

ਘਰ ਵਿਚ ਮਹਿੰਗੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਫ਼ਿਰੋਜ਼ ਖਾਨ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਸੀ ਜਿਸ ਵਕਤ ਉਸ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਦੇ ਨਾਲ ਲੰਡਨ ਦੀ ਇਕ ਮਸਜਿਦ ਵਿਚ ਨਿਕਾਹ ਕੀਤਾ।ਇਸਲਾਮਕ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਧਾਨ ਦੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਮਸਜਿਦ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਪੁਰਸ਼ ਦਾ ਨਿਕਾਹ ਸਿਰਫ ਮੁਸਲਮਾਨ ਔਰਤ ਨਾਲ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਕਿਉਂਕਿ ਇੰਦਰਾ ਇਕ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਪੰਡਿਤ ਪਰਵਾਰ ਵਿਚੋਂ ਸੀ ਅਤੇ ਇਕ ਹਿੰਦੂ ਸੀ। ਫਿਰੋਜ਼ ਖਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਨਿਕਾਹ ਕਰਣ ਦੇ ਲਈ ਇੰਦਰਾ ਨੇ ਆਪਣਾ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਔਰਤ ਬਣ ਗਈ,ਇੰਜ

ਲੰਡਨ ਦੀ ਇਕ ਮਸਜਿਦ ਵਿਚ ਉਸਦਾ ਨਿਕਾਹ ਫਿਰੋਜ਼ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋ ਗਿਆ।

ਇੰਦਰਾ ਪ੍ਰਿਯਦਰਸ਼ਿਨੀ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਧਰਮ ਅਪਨਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣਾ ਨਵਾਂ ਨਾਮ ਮੈਮੂਨਾ ਬੇਗਮ ਰੱਖ ਲਿਆ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਕਮਲਾ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਇਸ ਸਾਰੀ ਗਲ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋਈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੀ ਸਿਹਤ ਹੋਰ ਵਿਗੜ ਗਈ।

ਪੰਡਿਤ ਨਹਿਰੂ ਵੀ ਇਸ ਤਬਦੀਲੀ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਸਨ।ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਗਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਦੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ

ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿਚ ਨਜਰ ਆਈ।

ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਹਿੰਦੂ ਕਦੇ ਵੀ ਅਜਿਹੀ ਔਰਤ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਹੀ ਕਬੂਲਣ ਗੇ ਜਿਸ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਹੋਕੇ ਆਪਣੇ ਇਸ਼ਕ ਨੂੰ ਪਾਉਣ ਦੀ ਖਾਤਰ ਇਸਲਾਮ ਧਰਮ ਕਬੂਲ ਕਰ ਲਿਆ ਹੋਵੇ।

ਹੁਣ ਪੰਡਿਤ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਅਗਲੀ ਰਣਨੀਤੀ ਦੇ ਤਹਿਤ ਨੌਜਵਾਨ ਫਿਰੋਜ਼ ਖਾਨ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣਾ ਉਪਨਾਮ

ਗਾਂਧੀ ਰੱਖਣਾ ਹੋਵੇ ਗਾ।ਫਿਰੋਜ਼ ਖਾਨ ਕਿਤੇ ਇਸ ਤਜਵੀਜ਼ ਨੂੰ ਨਾਂਹ ਨਾ ਕਰ ਦੇਵੇ ਇਸ ਸੋਚ ਦੇ ਨਾਲ ਪੰਡਿਤ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸਲਾਮ ਤੋਂ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਬਦਲਣ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ

ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਨਹੀਂ ਪਵੇ ਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਿਰਫ ਇਕ ਹਲਫੀਆ ਬਿਆਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੈ।ਇੰਜ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਘੱਟਾ ਪਾਉਣ ਦੇ ਮਨਸ਼ੇ ਦੇ ਮਦੇਨਜ਼ਰ ਫਿਰੋਜ਼ ਖਾਨ ਨੂੰ ਫਿਰੋਜ਼ ਗਾਂਧੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਪਰਤੇ ਤਾਂ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਮੂਰਖ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਜਾਅਲੀ ਵੈਦਿਕ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ। ਇੰਜ ਇੰਦਰਾ ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਕਾਲਪਨਿਕ ਨਾਮ ਗਾਂਧੀ ਮਿਲਿਆ।ਸ੍ਰੀ ਕੇ ਐਨ ਰਾਓ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਨਹਿਰੂ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਵਿੱਚ ਕੇ ਐਨ ਰਾਓ ਲਿੱਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗਾਂਧੀ ਅਤੇ ਨਹਿਰੂ ਦੋਨੋਂ ਹੀ ਇੱਕ ਕਾਲਪਨਿਕ ਨਾਮ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਲੋਕ ਗਿਰਗਿਟ ਵਾਂਗ ਆਪਣਾ ਰੰਗ ਬਦਲਦੇ ਹਨ।ਅਤੇ ਇਹ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਸਹੀ ਪਛਾਣ ਲੁਕਾਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਤਕ ਬਦਲ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।

ਕੇ ਐਨ ਰਾਓ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਨਹਿਰੂ ਰਾਜਵੰਸ਼

(10: 8186092005 ISBN) ਵਿੱਚ

ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਛੋਟਾ ਪੁੱਤਰ ਸੰਜੈ ਗਾਂਧੀ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ ਖਾਂ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਉਪ੍ਰੋਕਤ ਤੱਥ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਇਹ ਸਾਫ਼-ਸਾਫ਼ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਸੰਜੇ ਗਾਂਧੀ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੱਜਣ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਮੁਹੰਮਦ ਯੂਨਸ ਹੈ ਇਸਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਵਿਆਹ ਇਕ ਸਿੱਖ ਮਾਡਲ ਲੜਕੀ ਮੇਨਕਾ ਦੇ ਨਾਲ ਮੁਹੰਮਦ ਯੂਨਸ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਮੁਹੰਮਦ ਯੂਨਸ ਉਸ ਵਕਤ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰੋਇਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਸੰਜੈ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਜਹਾਜ਼ ਹਾਦਸੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।ਯੂਨਸ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਵਿਅਕਤੀ ਜਨੂੰਨ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ:

(persons passions and politics )

(ISBN-10: 0706910176) ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ:

ਕਿ ਸੰਜੇ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਸਕਾਰ ਪੂਰੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਕੈਥਰੀਨ ਫਰੈਂਕ ਦੀ ਕਿਤਾਬ“ ਇੰਦਰਾ ਨਹਿਰੂ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਜੀਵਨ

(ISBN: 9780007259304) ਵਿੱਚ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰੇਮ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ।ਇੰਦਰਾ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪਿਆਰ ਸ਼ਾਂਤੀਨੀਕੇਤਨ ਵਿੱਚ ਇਕ ਜਰਮਨ ਅਧਿਆਪਕ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਸਦੇ ਪ੍ਰੇਮ ਸਬੰਧਤ ਬਾਰੇ ਧਰੇਂਦਰ ਬ੍ਰਹਮਾਚਾਰੀ ਜੌ ਇੰਦਰਾ ਦਾ ਯੋਗ ਅਧਿਆਪਕ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਣ ਦੀ ਗਲ ਲਿਖੀ ਹੈ।

ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਰਹੇ ਨਟਵਰ ਸਿੰਘ ਨੇ

ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ ”ਪਰੋਫਾਈਲ ਐਂਡ ਲੈਟਰਜ਼ (profile and letters) “(ISBN: 8129102358). ਵਿੱਚ

ਇੱਕ ਦਿਲਚਸਪ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਕਹੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਜਦੋਂ 1968 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਦੌਰੇ ‘ਤੇ ਸੀ ਤਾਂ ਨਟਵਰ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਆਈ ਐਫ ਐਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਸ ਦੌਰੇ’ ਤੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਨਾਲ ਗਿਆ ਸੀ।

ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਦੇ ਸਮਾਗਮਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ

ਸੈਰ ਕਰਨ ਲਈ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੀ। ਕਾਰ ਵਿਚ ਸਵਾਰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਬਾਬਰ ਦੀ ਕਬਰਗਾਹ ਵੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ,ਹਾਲਾਂਕਿ

ਇਹ ਉਸਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀ ਸੀ।

ਅਫਗਾਨ ਸਿਕਿਓਰਟੀ ਦੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਾਰਣਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਉਸ ਦੀ ਇਸ ਇੱਛਾ ਤੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਜਤਾਇਆ ਸੀ ਪਰ ਇੰਦਰਾ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੱਦੀ ‘ਤੇ ਕਾਇਮ ਰਹੀ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬਾਬਰ ਦੀ ਕਬਰਸਤਾਨ ਤੇ ਗਈ। ਉਸ ਨੇ ਬਾਬਰ ਦੀ ਕਬਰ ਵੱਲ ਅਪਣਾ ਸਿਰ ਝੁਕਾਇਆ ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਕਰ ਕੇ ਝੁਕੀ ਰਹੀ।ਨਟਵਰ ਸਿੰਘ ਉਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਇੰਦਰਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਉਹ ਉਥੋਂ ਵਾਪਸ ਮੁੜ ਗਈ।

ਭੁੱਲਾਂ ਦੀ ਖਿਮਾ:

ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜਗਬੀਰ (ਡਾ.)